نقد و بررسی کتاب بامداد اسلام

* مؤلف : عبدالحسین زرین کوب

* ناشر : امیر کبیر

* سال نشر : 1369

* نوبت چاپ : ششم

* محل نشر : تهران

 کتاب بامداد اسلام به خامة مورخ، ادیب و نویسنده برجسته معاصر، مرحوم دکتر عبدالحسین زرین کوب، کتابی است مفید و مختصر در تاریخ صدر اسلام از زندگانی پیامبر اکرم (ص) تا پایان دوره امویان. این اثر را استاد برای آشنایی جوانان و دانشجویان با تاریخ زندگی پیامبر اکرم (ص)، خلفای نخستین و حکومت امویان و با تأکید بر الگوگیری از آموزه‌های پیامبر اکرم (ص) نگاشته‌ و همچون دیگر آثار مؤلف از نثری استوار، جذاب و روان برخوردار است و از کاربرد واژگان نامأنوس و دیرباب پرهیز شده است. برخی از واژگان و اصطلاحات تخصصی در پاورقی توضیح داده شده است و به ندرت به جای اصطلاحات عربی، معادل‌های فارسی آن به‌ کار رفته است (ر.ک ص‌ص 10، 12، 49، 67).

استاد مرحوم کتاب را جهت تدریس در دانشگاه تألیف نکرده‌ است. از این رو نواقصی که از این حیث بر کتاب گرفته می‌شود مانند: نداشتن نمودارها، نقشه‌ها، عکس‌ها و غیره چندان موجه به نظر نمی‌رسد. در هر صورت کتاب به عنوان یک کتاب کمک درسی بسیار سودمند است.

ترتیب مطالب براساس نظم تاریخی است و از انسجام و تسلسل منطقی برخوردار است. با این همه ، به نظر می‌رسد دو فصل «یاران پیامبر» و «خاندان پیغمبر» در جایگاه خود قرار ندارد و نظم تاریخی فصل‌ها را به‌هم ریخته است.

مؤلف محترم از منابع دست اول و نیز منابع معاصر به کفایت بهره برده است ولی قصد ارجاع به مآخذ در سطر به سطر مطالب خود را نداشته است. از این رو ، در پایان کتاب مآخذ و منابع عمده تألیف را یاد کرده است. در گزارش‌های تاریخی بنابراین بوده است که از اقوال مشهور تاریخی بهره ببرد و کمتر به آراء متعارض و اختلافی بپردازد. البته در جایی که اختلاف نظر وجود داشته است، ارجاع به منابع فراموش نشده است. گرچه در موارد اندکی جای گزارشی از منابع روایی شیعی خالی است (ص59(

نویسنده ارجمند کتاب به شیوة معمول تاریخ‌نگاری معاصر ایران و با سبک و سلیقه خاص خود دست به تألیف این کتاب زده است و از دیدگاه‌ها و آراء ویژه خود که در کتاب «دو قرن سکوت» ابراز داشته فاصله گرفته است.

نویسنده پیوسته کوشش دارد که با نگاه تاریخی و ارزیابی اسناد و مدارک موجود بی‌آنکه بر دیدگاه و مذهبی ویژه تعصب ورزد، مطالب را عرضه بدارد. با این همه ، شایسته بود در مواردی که نگاه کلامی و روایی شیعی با گزارش‌های تاریخی از سوی مؤلفان اهل سنت‌سازگاری ندارد، اشاره‌ای به دیدگاه‌های انتقادی داشته باشد؛ مانند: ستایش‌های مبالغه‌آمیز از صحابه پیامبر(ص59)؛ آخرین لحظه‌های زندگی پیامبر (ص53)؛ محبوب‌ترین همسر پیامبر (ص50)؛ ماجرای نمازگزاردن ابوبکر (ص50) و نیز موضوع تعصبات قومی که مانع از اعلان صریح پیامبر (ص) دربارة جانشینی حضرت علی (ع) شد (ص70)؛ (برای نمونه‌های دیگر رجوع کنید به ص67 و 110(

به هر روی کتاب بامداد اسلام به عنوان یک کتاب کمک درسی از مزایای فراوانی برخوردار است که استفاده از آن برای دانشجویان و جوانان سودمند است.

منبع:

html.نقد-کتاب-بامداد-اسلام_http://www.shmoton.ir/2634_